ALEGIA Animaliak protagonistak diren istorio laburrak dira. Beti izaten dute ikaskizun moral bat . Historian zehar munduan izan diren alegiagile famatuak hauek dira:Esopo: Grekoa(K.a. V mendea) Fedro ( I.mendea). Denboran eta espazioan hurbilago daudenak : La Fontaine ( Frantzia XVII.mendea) eta Samaniego (Araba XVIII). Alegian euskaraz landu zituzten alegiagileak hauek ziren: Juan Antonio, Bizente Mogel (XIX), Artxu( XIX) Iturriaga (XIX) Oxobi ( XX). Alegiak egitura erraza izaten dute eta zailtasun gabeko hizkera. ESOPOREN ALEGIA: Alegiak ahoz kontatzen ziren, lehen idatziak Grezian eta Erroman agertu ziren, k.a.500urte.Esopo Grekoa ipuin gisa eman diren alegien egilea izan zen. V.mendez geroztik egin ziren ezagunak. Bertan animaliak dira protagonistak.Alegiak “irakatsi atsegin emanez “ korrontearen barruan kokatzen dira. IRAKATSI ETA PLAZERRA EMAN nahi dute. BIZENTA MOGEL ELGEZABAL: Azkoitian jaio zen 1782an. Gazte zela hil zen bere aita,beraz bere neba eta bera Markinara joan ziren Juan Antonio beraien osaba apaiz idazlearengana. Osabak latina ikasi eta idaztera animatu zuen. Irakasle aritu zen Adiskideen elkartean, euskaraz idatzizuen lehen emakumetzat hartu izan da. Bere idazlan ezagunena Ipuin Onak (1804). Baina lan gehiago egin zituen: Gabonetako kantua bizkaitar guztientzat, Espainiako Gotzai buruan Artzai idazkaria, Ulibarri arabarraren testuak orrazten ere lagundu zuen.Ipuin oro Esoporen 50 alegiaren itzulpenak izan ziren. Haz clic aquí para editar. ETOPEIA: Pertsonaien baten ohituren eta jardunbide moralen deskribapena adierazten du: izaera, pentsaera, ezaugarri psikologikoak, moralak… PSOPOGRAFIAK: Pertsonaia baten alde fisikoa azaltzen du. PERTSONIFIKAZIOA: Gizakien portaera eta ezaugarriak egozten zaizkie izaki bizigabeei, animali edo kontzeptu abstratuei.4maila bereizten dira: izenondoak ipintzea, bizigabeak bizidun bezala jokatzea, izaki bizigabeei hitz egitea, animaliak, gauza edo hilak zuzenean mintzatzea. IRUZKINA: 1-Komunikazio ekintza.2- Forma: 6ahapaldiz osatutako testua. 3pertsona gramatikalak erabiltzen ditu, narraziorik ba ote dagoen. 3- Edukia
ARGUDIO TESTUA
Hau alegia bat da, lehoiarekiko mendekoa azaltzen da, gaztea zenean animalia guztiak beldurtuta zituen, zahartu eta gaixotzen denean beste animaliek mendekoa eman diote. Lehoia gaztea denan oihaneko animalia guztiak beldurtuta ditu, guztiek beretaz hurrundu nahi dute. Zahartu eta gaixotzen denean, basurde , zezen eta asto batek min ematen diote eta oraindik eta zaurituago uzten dute lehoia. Hori gertatzean, lehoia triste geratzen da eta esaten du ez zituela hiltzen batzuk berak nahi zuelako, baizik eta bizirik irauteko eta hil ez zituenak eta bakean utzi zituenak orain min egiten diotela, bere ustez ez da bidezkoa. Niri iruditzen zait, portaera txarra izanez gero, ondorioak izaten direla. Hori da lehoiari gertatu zaiona, alegia gustie lekzio bat eman dute, eta honek ematen duen lekzioa hau da: besteak errespetatu behar direla, eta alegia honek pentsarazten du, lehen salbatu, zaindu edo lagundu zenituenak gaizki zaudenean edo laguntza behar duzunean batzuk bizkarra ematen dute, bertan ikusten da zein diren benetan pena merezi dutenak eta nortzuk ez.
Horregatik pertsona guztiak berdin zaindu behar dira, garrantzitsua da inor ez egotea inoren gainetik eta guztiak elkar errespetatzea. Bestela lehoiari gertatu zaiona gertatzen da, eta ez da atsegina. Nahiz eta beti egongo den jendea besteak errespetatzen ez dituena, onena honelako jendeaz urruntzea da.
LEHOIA,BASURDEA,ZEZENA ETA ASTOA Alegiak Grezian sortuak dira. Protagonistak animaliak diren kontakizunak dira. Komunikazio egoera: Testu honetako igorlea Esopo da, hartzaileak gu edo irakurtzen dutenak. Eman nahi duen mezua hau da: norbaiti tratu txarra emanez gero, ondorioak izango direla. Euskaraz dago idatzia eta papelean dago. Bere askoa ikaskizun bat ematea da. Gaia: Lehoia gaizki edo zaharra dago eta eta beste animaliak mendekoa ematera joaten dira. Gertakizuna:Lehoia gaztea zenean ez zituen beste animaliak ondo zaintzen eta harrokeriaz ibiltzen zen. Zahartzean mendekoa egiten diote besteek eta oso minduta sentitzen da. Kanpo egitura: 6ahapaldi ditu eta 34 lerro, ez dauka bertso lerrorik, ez errimarik eta ez silaba kopururik. Barne egitura:Sarrera: Bazen behin lehoi indartsu bat, oihaneko pizti guztiak izututa zituena. Denborarekin lehoiak zahartu egin zen. Gaixorik eta aginte gabe zegoen.Garapena: Basurde lotsabako bat hurbildu zitzaion, basurdeak esan zion ez zegoela ahaztuta nola ibili ohi zen ihes egiten estutasunean, eta zelako zauria egin zion. Hori esatean kosk egin zion lehoiari, eta oraindik ere elbarrituago utzi zuen. Ondoren zezen b eltz bat hurbildu zitzaion eta ebakiak egin zizkion adarrekin. Geroago asto bat joaten zaio eta ostika batez lurrera bota. Lehoia lurrean dago zaurituta.Amaiera:Lehoia triste dago eta esaten du berak ez zituela hiltzen nahi zuelako, jan eta bizirik irauteko baizik, eta gainera asko bakean utzi ohi zituela. Orain beraiek lehoia gaizki ikusten dutenean bere aurka joaten dira.Testuak egitura kronologikoa dauka.Kronologikoa edo lineala da. Iraganean gertatu zirenak kontatzen ditu, baina beti denbora berdinean dago. Narratzailea orojakilea da, hau da, subjektiboa. Tokia ez da aipatzen , baina erreala ematen du. 3.pertsonan kontatzen da, elkarrizketa estilo zuzenean ematen da. pertsonaiak sinpleak dira. Protagonista lehoia da. Baliabide literarioak: Hiperbolea, harridura, galdera erretorikoa, etopeia, prosopografia, prosopopeia. Haz clic aquí para editar.
TXISTEA
Soldadu batek galdetu dio besteari: -Zertan ari zara? -Hemen!emazteari idazten! -Eta zergatik idazten duzu hain poliki? -Nire emazteak ez dakielako azkar irakurtzen!
AMETSAK
Maindire zuri artean ezkutatzen dira nire ametsak. Berdinak direla zuriak eta beltzak. Nazio pobreei laguntzen dietela nazio aberatsak. Diruak baino gehiago balio duela bizitzak. Isildu direla betirako bonba eta fusil hotsak. Baina jaikitzen naizenean pena hartzen du nire bihotzak. Maindire zuri artean ezkutatzen direlako nire ametsak.